MENKUL REHNİNİN PARAYA ÇEVRİLMESİ
A- Giriş
Ticarî işletmenin veya rehne dahil bağımsız unsurların paraya çevrilmesinde İcra ve İflâs Kanununun taşınır mal rehninin paraya çevrilmesi ile ilgili kuralları uygulanır (TİRK m.17).Bu hüküm gereğince İcra ve İflas Kanunu’ndaki taşınır mal rehninin paraya çevrilmesi kurallarını da incelemek de yarar bulunmaktadır.
Taşınır mal Rehninin paraya çevrilmesi İcra ve İflas Kanunu’nun 145-153.maddeleri arasında düzenlenmiştir.
Rehnin paraya çevrilmesi yolu ile icra takiplerinde diğer icra takip yollarından farklı en önemli noktalardan biri rehin borçlusunun haczi caiz olmayan bir malını rehnetmesi halinde karşımıza çıkmaktadır.Rehin borçlusu rehnettiği haczi caiz olmayan malının haczedilemeyeceğini rehnin paraya çevrilmesi yolu ile yapılan icra takibinde ileri süremez ve böyle bir mal da satılarak bedelinden rehin alacaklısının alacağı ödenir.
Ancak alacağı muaccel bir rehin alacaklısı,mutlaka kendisi icra takibi yapmak zorunda da değildir. Daha önce başka bir alacak ile ilgili olarak yapılan icra takibinde rehinli malın haczi halinde o takipten dolayı rehinli malın satılmasını bekleyebilir.Rehin alacağı karşılanmadan rehinli mal satılamayacağı için rehinli alacaklı takip masraflarına katlanmadan alacağına öncelikle kavuşabilecektir (İİK.m.125/III).
Rehin alacaklısı kural olarak doğrudan doğruya(ilamsız veya ilamlı) haciz yolu ile (ve borçlu iflasa tabiise iflas yolu ile) icra takibi yapamaz.; ilk önce rehnin paraya çevrilmesi için icra dairesine başvurmak zorundadır (İİK.m.45). İİK.m.45 kamu düzenine ilişkin olup , alacaklı rehnin paraya çevrilmesi yerine normal icra takibinde bulunursa burada şikayet süreye bağlı değildir. Rehnedilen mal 3.kişiye ait olsa dahi kural olarak öncelikle rehnin paraya çevrilmesi yolu ile takip yapılması gereklidir.
Rehin alacaklısının öncelikle yaptığı rehnin paraya çevrilmesi yolu ile icra takibinde rehinli mal alacaklının rehinle güvence altına alınan alacağını karşılamaya yetmezse açık kalan kısım için genel haciz yolu ile icra takibi yapabilecektir.
İİK.m.45’de yer lan bu kuralın bazı istisnaları vardır bu halde rehin alacaklısı dilerse rehnin paraya çevrilmesi yolu ile takip yapmadan doğrudan doğruya haciz (veya borçlu iflasa tabiise iflas) yolu ile icra takibi yapabilir. Bu istisnalar :
aa) Alacağı bir kambiyo senedine bağlı olan alacaklı alacağı rehin ile güvence altına alınmış olsa dahi dilerse doğrudan doğruya kambiyo senetlerine özgü haciz (veya borçlu iflasa tabi ise iflas) yolu ile icra takibi yapabilir.Ancak birini seçmesi gereklidir
bb) İpotekle temin edilmiş olan faiz (MK.790) ve senelik taksit alacakları (MK.847) için de rehin alacaklısı rehnin paraya çevrilmesi , haciz veya iflas yollarından birini seçebilecektir (İİK.m.45/III).
cc) Gemi alacaklıları haiz oldukları rehin hakkının paraya çevrilmesinden önce borçlunun iflasını isteyebilirler (TTK.m.1245).
dd) Alacaklı her zaman rehin hakkından feragat ederek rehin hakkının düşmesini sağlayarak genel haciz yolu ile takip yapabilecektir.
ee) Kiralayan sahip olduğu hapis hakkı yerine haciz veya iflas yolu ile kirayı talep edebilir.
Ancak rehinle temin alacak için ayrıca müteselsil kefil var ise ,müteselsil kefile karşı İİK.m.45 hükmü uygulanmayarak müteselsil kefile karşı genel yolla takip yapılabilir.
Rehnin paraya çevrilmesi yolu kural olarak bir ilamsız icra yoludur.Takip yapabilmek için bir Mahkeme ilamına gerek yoktur.Fakat alacak veya rehin hakkı ya da her ikisi bir ilama dayanmakta ise rehin alacaklısı ilamlı yolla rehnin paraya çevrilmesini istemek zorundadır (İİK.m.150h).
Rehnin paraya çevrilmesi usulü genel yolla haciz takibine benzemekle birlikte burada haciz safhası yoktur.
Rehnin paraya çevrilmesiyolu ile takibin safhaları ise :
1) Takip Talebi
2) Ödeme emri ve kesinleşmesi (İlamlı yolda icra emri)
3) Paraya çevrime yani satış
4) Paraların paylaştırılması.
B- Rehnin Paraya Çevrilmesi Yolu İle İlamsız Takip
Alacağı menkul rehni ile teminat altına alınmış olan alacaklının bu alacağı ilam nteliğinde bir belgeye değilse rehin alacaklısı menkul rehninin paraya çevrilmesi yolu ile ilamsız takip yapabilecektir (İİK.m.145-147).
a) Takip Talebi (İİK.m.145 Yönetmelik m.19/bn) : Takip talebi genel haciz yolundaki örnek 48 ile yapılır.Genel haciz yolundan farklı olarak Örnek 48 deki (5) nolu bölüm de doldurulur ve (9).bölüme de taşınır mal rehninin paraya çevrilmesi yolu ile ilamsız takip yapıldığının yazılması gereklidir.Rehinli malın maliki 3.kişi ise onun da takip talebinde belirtilmesi ve ona karşı da takip yapılması ge reklidir.Rehnedilen mal üzeinde sonra gelen başka rehin hakları da var ise hak sahiplerinin de yazılması gereklidir.
b)Ödeme emri : Takip talebiüzerine İcra Dairesi borçluya Örnek 50 ödeme emrini gönderir.
Bu ödeme emrine
aa) Takip talebindeki kayıtlar ;
bb) Rehnedilen mal 3.kişi tarafından verilmiş ise veya mülkiyeti 3.kişiye geçmiş ise onun adı soyadı adresi ;
cc) Borcun ve takip giderlerinin 15 gün içinde ödenmesi ;
dd) 7 gün içinde itiraz edilmez ve 15 gün içinde borç ödenmez ise rehinli malın satılacağı ihtarı ;
ee) 7 gün içinde rehin hakkına açıkça itiraz edilmez ise alacaklının takip safhası içinde artık tartışma konusu olamayacağı ihtarı ;
ff) Sadece rehin hakkına itiraz edildiği takdirde alcaklının takibin genel haciz yollu iledevamını isteyebileceği ihtarı ;
gg) Takibin dayandığı senet altındaki imza borçluya ait değilse 7 günlük itiraz süresi içinde açıkça ve ayrıca bu hususun da bildirilmesi aksi halde imzanın borçludan sadırolmuşsayılacağı ihtarı ödeme emrine yazılır.
Boçlunun mallarının haczi söz konusu olmadığından ödeme emrine borçlunun mal beyanında bulunması ihtarı konulmaz.Fakat borçlu sadece rehin hakkına itiraz eder ve alacaklı da bunun üzerine rehnin paraya çevrilmesi yolundan vazgeçerek takibe genel haciz yolu ile devam edilmesini isterse borçluya mal beyanında bulunması için 7 günlük bir süre verilir (İİK.m.147/II).Fakat bu halde haciz yapılabilmesi i çin 7 günlük sürenin beklenmesine gerek yoktur.
Genel haciz yolunun aksine bu takip yolunda borçlu zamanaşımı itirazında bulunamaz.Çünkü menkul rehninde alacak zamanaşımına ise de alacaklı rehinden alacağına alma hakkını muhafaza eder.
Borçlu sadece rehin hakkına itiraz ederse ve alacaklı da rehin hakkına dayanarak haciz takibine devam etmek isterse , rehin hakkına ilişkin itirazın iptaliin dava açmak (İİK.m.147,m.67) ya da tetkik merciinden borçlunun rehin hakkına karşı yapmış olduğu itirazın kaldırılmasını (İİK.m.147/I,m.68 vd.) istemek zorundadır.
İtirazında açıkça ve ayrıca rehin hakkına itiraz etmemiş olan borçlu Tetkik Mercii önünde veya itirazın iptali davasında rehin hakkını tartışma konusu yapamaz. Ancak takibe süresi içinde yapılan itiraz icra takibini durdurur.İtiraz Tetkik Mercii tarafından kaldırılırsa veya Genel Mahkemede iptal edilirse alacaklı rehinli malın satışını isteyebilir.
C- Rehnin Paraya Çevrilmesi Yolu İle İlamlı Takip
Alacak veya rehin hakkı (veya her ikisi) bir ilamda veya ilam niteliğindeki bir belgede tespitedilmiş ise rehin alacaklısı rehnin paraya çevrilmesi yolu ile ilamlı takip yapabilir (İİK.m.150h). Bu takip yolu da örnek 48 nolu takip talebinindoldurulması ile başlar ve takip talebini alan icradairesi borçluya bu kez Örnek 201 nolu icra emri gönderir.Bu icra emri ile borçluya 7 gün içinde borcu ödemez veya icranın geri bırakılmasına ilişkin bir karar getirmezse rehin konusu malın satılacağı ihtar edilir.
D- Paraya Çevirma
Kesinleşen icra takibinde alacaklının rehin konusu menkul malın satılmasını isteme hakkı doğar. Takipte alacaklı (İİK.m.150e) yanında borçlu ve eğer rehinli malın sahibi 3.kişi ise rehinli malın malikide (İİK.m.150g , m.113/I) satış talep edebilir.Talep üzerine İcra dairesi resen satış hazırlıklarına başlar (İİK.m.150d).
Ancak satış ödeme veya icra emrinin tebliğinden itibaren 1 yıl (İİK.m.150e/I) içinde istenmek zorundadır.Takibe itiraz halinde itirazın kaldırılması veya iptali için geçecek süre veya takip taraflarının borcun taksitle ödenmesi için yaptıkları taksit anlaşması için geçecek süre bu 1 yıllık süreye dahil edilmez (İİK.m. 150e/III,m.78/II).
Bu sürede satış talebinde bulunma da yeterli olmayıp aynı süre içinde satış giderlerinin de peşin olarak icra dairesine ödenmesi gereklidir.
Bu 1 yıllık süre içinde satış istenmez ve satış giderleri pde eşin olarak ödenmez ise takip düşer (İİK.m.150e/II).Ancak burada genel haciz yolundan farklı olarak süre geçirildiği takdirde takip iptal olur.Düşen takibi devam ettirmek mümkün olmayıp,alacaklının yeni baştan bir takip yapması gereklidir.
Rehinli menkul mallar genel haciz yolundaki gibi kural olarak açık artırma ile satılır , istisnaiolarak pazarlıkla da satılması olanaklıdır (İİK.m.150g).
E- Paraların Paylaştırılması
Rehinli malın satış tutarı aynı derecedeki (MK.m.789/II). bütün rehinli alacaklıları ödemeye yetmezse İcra Müdürü bir sıra cetveli düzenler.
Aynı malla temin edilmiş birden fazla rehin alacaklısı arsındaki sıra Medeni Kanun hükümlerine göre belirlenir (MK.m.862).
Rehnin paraya çevrilmesi yolu ile icra takibi devam etmekte iken rehninli malın satışı sonucu elde edilecek paranın rehin alacaklısının alacağına yetmeyeceği anlaşılırsa isterse icra dairesi rehin alacaklısına bir geçici rehin açığı belgesi verir (İİK.m.150f,Yönetmelik m.49).Alacaklı bu rehin açığı belgesi ile ayrı bir icra takibi yapmaksızın aynı icra takip dosyası üzerinden alacağının rehinle karşılanamayacağı tahmin edilen kısmı için icra dairesinden rehin borçlusunun diğer mallarının haczini isteyebilir.Ancak rehinli mallar satılarak açık miktarı kesin olarak belli olmadıkça haczedilen malların satışını isteyemez.
Satış isteyen alacaklının alacağına derece itibari ile önceliği olan diğer rehinli alacakların tutarından fazla bir bedelle alıcı çıkmadığı için satılamazsa (İİk.m.150g) veya satılıp da satış bedeli takip yapmış olan rehinli alacaklının alacağını karşılamazsa rehin alacaklısına alacağının karşılamadığı miktar için kesin rehin açığı belgesi verilir. (İİK.m.152,Yönetmelik m.50).
Kesin rehin açığı belgesi sayesinde :
aa) Alacaklı kesin rehin açığı belgesi ile borçluya karşı haciz veya iflas yolu ile icra takibi yapabilir. Ancak rehin konusu borç , irat senedi (MK.817-822) veya gayrımenkul mükellefiyeti (MK.m.754-764) gibi borçlunun şahsen sorumlu olmadığı bir rehin nedeniyle doğmuşsa borçluya karşı karşılanmayan rehin alacağı ile ilgili olarak genel haciz yolu ile veya iflas yolu ile takip yapılamaz.
bb) Alacaklı tarafından 1 yıl içinde yapılacak genel haciz veya iflas yolu ile icra takiplerinde borçluya icra veya ödeme emri tebliğine gerek olmayıp,alacaklı takip talebi üzerine doğrudan borçlunun mallarının haczini isteyebilir.
cc) Ayrıca kesin rehin açığı belgesi İİK.m.68/I anlamında borç ikrarını içeren bir belgedir. Ancak rehin açığı belgesi borç ödemeden aciz belgesinin diğer hükümlerinden mesela iptal davasıaçma hakkını sağlamaz.
Rehin açığı belgesine dayanılarak takip yapılır ve neticesinde yine alacaklı tatmin edilemezse bu halde alacaklıya bir borç ödemeden aciz belgesi verilir.
Bu hususlar yanında genel haciz yolundan farklı olarak borçlunun iflas etmesi iflastan önce başlamışve devam etmekte olan rehnin paraya çevrilmesi yolu ile icra takiplerini durdurmaz ve düşürmez.Rehnin paraya çevrilmesi yolu ile takiplere iflastan sonra da iflas masasına karşı devam edilir ve satış bedeli rehinli alacaklılar arasında paylaştırılır,artan bir miktar olursa iflas masasına kalır.İflastan sonra dahi müflise karşı rehnin paraya çevrilmesi yolu ile takip yapılmasına yasal engel yoktur.
İİk.m.289’da konkordato mühleti içinde borçluya karşı takip yapma ve başlamış takiplere devam etme yasağı rehinli alacaklılara karşı uygulanmaz ve bu halde dahi borçluya karşı rehnin paraya çevrilmesi yolu ile icra takiplerine devam edilebilir ve yenileri de yapılabilir.
Tastik edilen konkordatonun İİK.m.303 gereğince rehinli alacaklılar için mecburi olmaması nedeniyle konkordato ilan etmiş borçluya karşı rehnin paraya çevrilmesi yolu ile icra takipleri yapılması ve mevcut takiplere devam edilmesi olanaklıdır.
Kaynak : http://www.icrada.net
